اختلال شخصیت چیست؟
اختلال شخصیت یک اختلال روانی است که در آن الگوهای طولانی‌مدت، فراگیر و مخربی از تفکر، رفتار، خلق‌وخو و رابطه با دیگران وجود دارد. این الگوها باعث می‌شوند فرد مشکلات قابل‌توجهی را تجربه کند یا توانایی‌اش در انجام کارها کاهش یابد.
اختلالات شخصیت ممکن است باعث بروز تصورات منحرف از واقعیت، رفتارهای غیرطبیعی و استرس در زمینه‌های مختلف زندگی، از جمله کار، روابط و عملکرد اجتماعی شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به اختلال شخصیت ممکن است رفتارهای مشکل‌ساز خود یا تأثیر منفی آنها بر دیگران را نشناسند.
شخصیت
شخصیت بخش مهمی از هویت هر فرد است و شامل ترکیب منحصربه‌فردی از صفات (از جمله نگرش‌ها، افکار و رفتارها) و چگونگی بروز این صفات در تعاملات ما با دیگران و با دنیای اطرافمان است.
اختلال شخصیت در نظریه طرحواره
نظریه طرحواره بیان می‌کند که تجربه ما از زندگی، از اولین لحظه فعال‌شدن هوشیاری شروع به شکل‌گرفتن می‌کند. ذهن ما مدام نظریات مختلفی درباره جهان و تمامی متعلقاتش می‌سازد، آنها را امتحان می‌کند تا به جواب درست برسد.
بر اساس این نظریه، می‌توان گفت نحوه رفتار، تفکر و واکنش ما به جهان اطرافمان، بر اساس تجربیاتمان شکل می‌گیرد؛ بنابراین می‌توان این برداشت را داشت که اختلال شخصیت از منظر نظریه طرحواره، یک ناسازگاری در نحوه تطابق است.
انواع اختلال شخصیت
اختلالات شخصیت، تا کمتر از یک سال پیش در سه دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شد. این تقسیم‌بندی با چاپ نسخه جدید DSM منسوخ شد؛ اما ازآنجایی‌که این دسته‌بندی قابل‌لمس و قابل‌فهم‌تر از دسته‌بندی جدید است، در این مقاله ارائه می‌شود.
۱. اختلال شخصیت کلی
اختلال شخصیت کلی، برخلاف نامش، شکل عمومی اختلال شخصیت است! الگوی بادوام تجربه درونی ناسازگار با فرهنگ در شناخت، عاطفه، روابط بین‌فردی یا کنترل تکانه موجود است. اختلال شخصیت کلی در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی بروز پیدا می‌کند و معمولاً با رشد عقلانی و عاطفی فرد، به‌مرور از شدت آن کم می‌شود، تا جایی که دیگر به‌عنوان اختلال شخصیت وجود نخواهد داشت.
با وجود اینکه به باور متخصصین، اختلال شخصیت کلی اولین مرحله از ابتلا به اختلال شخصیت‌های دیگر است، اما به‌اندازه آنها خطرناک، مهم یا غیرطبیعی نیست و برآورد می‌شود حدود 30 تا 40 درصد جامعه حداقل در یک دوره زندگی آن را تجربه کرده باشد. از این عدد، اختلال کمتر از یک درصد آنها پیشرفت می‌کند و تبدیل به اختلال شخصیت پیچیده می‌شود. از طرف دیگر، حدود سی درصد از مبتلایان به اختلال شخصیت پیچیده، هیچ‌وقت اختلال شخصیت کلی را تجربه نکرده‌اند.
بنابراین، ابتلا به این اختلال نشان‌دهنده مشکل خاصی در فرد نیست، اما می‌تواند منجر به مشکلات قانونی شود.
۲. شاخه الف اختلال شخصیت
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
۳. شاخه ب اختلال شخصیت
- اختلال شخصیت ضداجتماعی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیت خودشیفته
۴. شاخه ج اختلال شخصیت
- اختلال شخصیت دوری جو
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت وسواسی جبری
۵. شاخه اختلال شخصیت نامشخص
- اختلال شخصیت ناشی از بیماری پزشکی
- اختلال شخصیت مشخص دیگر
- اختلال شخصیت نامشخص
علائم اختلال شخصیت
اختلالات شخصیت می‌توانند با علائم و نشانه‌های متفاوتی همراه باشند که بستگی به نوع خاص اختلال دارد. با این حال، برخی از علائم کلی که ممکن است در افراد مبتلا به اختلال شخصیت دیده شود عبارت‌اند از:
– رفتارهای غیرعادی یا منحرف در چندین زمینه، از جمله روابط بین‌فردی
– توانایی کم در درک و تفسیر رفتارهای خود یا دیگران
– واکنش‌های شدید یا غیر مناسب به تغییرات در محیط یا استرس
– الگوهای رفتاری ثابت و طولانی‌مدت که در بسیاری از شرایط زندگی به وجود می‌آیند
– مشکلات قابل‌توجه در کار، مدرسه، یا حوزه‌های اجتماعی دیگر
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم
اختلال شخصیت، معمولاً به‌عنوان پیچیده‌ترین اختلال روانشناختی شناخته می‌شود. تشخیص اختلال شخصیت برای متخصصین نیز بسیار دشوار و پیچیده است و طبیعتاً شما قادر نخواهید بود تا آن را در خود یا اطرافیانتان کشف کنید!
تقریباً تمامی افرادی که تشخیص اختلال شخصیت دریافت می‌کنند، برای مشکل دیگری به متخصص مراجعه کرده بودند! بنابراین می‌توان گفت در صورت بروز مشکل یا به‌صورت دوره‌ای به متخصص مراجعه کنید تا سلامت روان شما به‌صورت منظم و دوره‌ای تحت نظارت قرار بگیرد.
علت اختلال شخصیت چیست
با توجه به پیچیدگی اختلال شخصیت، مشخص‌کردن علت آن غیرممکن است. با این وجود، آمارها نشان می‌دهند که محیط تأثیر بسیار بیشتری نسبت به عوامل دیگر دارد. با توجه به نظریه طرحواره، می‌توان ژنتیک را عامل مهم دیگری در نظر گرفت که در مواجهه با محیط نشانه‌های مختلف را بروز می‌دهد؛ اما همچنان تأثیر محیط بسیار بیشتر از هر عامل دیگری است.
پژوهش معروف در زمینه علت اختلال شخصیت
اواخر دهه هفتاد میلادی، محله‌ای در دیترویت، قلب صنعتی آمریکا، نرخ جرم و جنایت بیشتر از پنجاه‌درصد داشت! به این معنی که بیشتر از پنجاه‌درصد ساکنین این محله مجرم بودند! پژوهش‌های زمینه‌ای نشان دادند که اکثر این مجرمین، به‌نوعی از اختلال شخصیت مبتلا هستند. طی یک دوره ده‌ساله، دولت آمریکا شرایط زندگی افراد این محله را بهبود بخشید، جرم‌های سبک مجرمین این منطقه را بخشید، وام‌های بدون بازپرداخت به ساکنین داد و با هزینه دولت، محله را بازسازی کرد. پس از فقط ده سال، نرخ ابتلا 35 درصدی به اختلال شخصیت، به کمتر از دو درصد، فقط کمی بیشتر از میانگین جامعه آمریکا رسید.
بنا بر این پژوهش، می‌توان نتیجه گرفت بهبود محیط در ابعاد گسترده، عامل اصلی کاهش ابتلا به اختلال شخصیت بود. پس تأثیر محیط بسیار بیشتر از هر چیز دیگری است!
روابط مستقیم اختلالات روانی
تا کنون، طی تاریخ روانشناسی مدرن، روابط مستقیمی بین اختلالات روانی افراد و فرزندان آنها کشف شده است. برای مثال ما، نه‌تنها می‌دانیم که ژنتیک عامل مهمی در ابتلا به اختلالات اضطرابی و وسواسی است، اما تا قبل از پژوهش‌های زمینه‌ای، شکل توزیع آن از نسلی به نسل دیگر را نمی‌شناختیم.
پژوهش‌های زمینه‌ای نشان داده‌اند، در صورت ابتلا مادر به وسواس، فرزند دختر به‌احتمال بیشتر مبتلا به اضطراب و فرزند پسر به‌احتمال بیشتر مبتلا به وسواس می‌شود! این روابط مستقیم در کنار عوامل ژنتیکی، محیطی و رفتاری، باعث می‌شوند تا پیش‌بینی اختلالات به میزان قابل‌توجهی پیچیده‌تر شود.
به بیان دیگر، علت مشخصی برای پیش‌بینی یا حدس‌زدن درباره ابتلای فرد به اختلال شخصیت وجود ندارد.
عوارض اختلال شخصیت
اختلال شخصیت، اولین عوارض خود را در زندگی فرد مبتلا و نزدیکان وی نشان می‌دهد. این عوارض می‌تواند از مواردی مثل عدم سازگاری در روابط بین‌فردی تا مشکلات قانونی مثل طلاق یا خیانت در ازدواج، گسترده باشد. عوارض اختلال شخصیت به همین‌جا ختم نمی‌شود و به‌سادگی می‌تواند به جرایم سنگین مثل کلاهبرداری یا حتی استفاده غیرقانونی از اسلحه ختم شود! آمارها نشان می‌دهند بیشتر از سی درصد مجرمین در زندان‌ها، مبتلا به نوعی از اختلال شخصیت هستند.
اما از طرف دیگر، آمارهای غیررسمی نشان می‌دهند که اکثر مبتلایان به اختلال شخصیت، هیچ‌وقت با قانون به مشکل برنمی‌خورند و حتی در مواردی زندگی سالم و عادی ای دارند؛ پس چطور ممکن است؟
نظریه سازگاری
نظریه سازگاری، شکل به‌روزتر نظریه داروین درباره تکامل انسان است. نظریه سازگاری بیان می‌کند، انسان، تحت هر شرایطی، راهی برای سازگاری با تمامی مشکلات یا موانع پیدا خواهد کرد. اگر مشکلات و موانع را سدی در برابر فرد مبتلا به اختلال شخصیت برای ابراز خود در نظر بگیریم، پس می‌توان گفت این افراد می‌توانند راهی برای سازگاری با آنها پیدا کنند. اما چطور؟
مهم‌ترین ملاک اختلال شخصیت، ناسازگاری با فرهنگ است. وقتی از فرهنگ صحبت می‌کنیم، بخشی از آن به فرهنگ انسانیت، بخشی از آن به فرهنگ کشور و بخش گسترده‌تری به فرهنگ جامعه اطراف برمی‌گردد؛ بنابراین، یکی از راه‌های سازگاری مبتلایان به اختلال شخصیت، تغییر محیط و به طبع آن، تغییر فرهنگ جامعه اطراف آنها است! بیایید یک مثال قابل‌لمس را باهم بررسی کنیم.
استفاده سازگارانه از ویژگی‌های اختلال شخصیت
تصور کنید آقای الف، مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی است. وی میل به قانون‌شکنی از هر شکل ممکن دارد. مجازات قانون شامل زندان هم وی را منصرف نمی‌کند و به هر شکل ممکن، فقط می‌خواهد قانون را زیر پا گذاشته و افراد را آزار و اذیت کند و به دلیل کارهای وحشتناک خود، از طرف دیگران تشویق شود! طبیعتاً آقای الف، فارغ از هر جامعه یا کشوری که برای تغییر انتخاب کند، همه‌جا مجرم خواهد بود و تحت تعقیب قانون قرار خواهد گرفت.
اگر به شما بگویم همه ما آقای الف را می‌شناسیم و وی را دوست داریم و وی را مورد تشویق قرار می‌دهیم تعجب خواهید کرد؟ آقای الفی که از آن صحبت می‌کنم، تئودور داستایوفسکی، نویسنده مشهور روسی است! اطلاعاتی که از وی موجود است، نشان می‌دهد تئودور داستایوفسکی مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی بوده است! وی در معروف‌ترین آثار خود، با استفاده از تخیل خود مشغول به تجاوز، قتل، دزدی، خیانت و انواع مختلف جرم‌های قانونی و اخلاقی می‌شود!
وی حتی در یادداشت‌های شخصی خود به این موضوع اشاره کرد که چگونه میل به بی‌قانونی خود را در چهارچوب شخصیت‌ها و کتاب‌های خود به تصویر می‌کشد و چقدر شگفت‌زده است که خواننده‌های کتاب‌های وی، چقدر وی را به این دلیل تشویق می‌کنند!
بنابراین، برخلاف روانشناسی کلاسیک، تا جایی که این امیال منجر به قانون‌شکنی در دنیای واقعی نشود، هیچ مانعی برای فرد در زندگی عادی روزانه وجود ندارد. مثال‌های مشابه تئودور داستایوسکی در نویسنده‌ها، هنرمندها و حتی مخترعین معروف بسیار زیاد است.
درمان اختلال شخصیت
تا حدود پنج یا ده سال پیش، باور بر این بود که درمانی برای اختلال شخصیت وجود ندارد. تمامی تلاش‌های روانشناختی در جهت کنترل از پیشرفت و جلوگیری از بروز جرم و جنایت بود. تا اینکه پژوهش‌های اخیر روانشناسی نشان داد، اکثر مبتلایان به اختلال شخصیت، در اواخر دهه پنجم تا اواسط دهه ششم زندگی خود، دیگر علائم اختلال شخصیت را نشان نمی‌دهند! به بیان دیگر، زمان و پیری تنها درمان شناخته شده اختلال شخصیت است.
از طرف دیگر، به‌روزشدن زاویه دید روانشناسی نسبت به اختلالات شخصیت، منجر به سوق‌دادن این افراد به فعالیت‌های سازگارانه با ویژگی‌های شخصیتی آنها شد. برای مثال، آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد درصد بالایی از سربازان آمریکایی که وظیفه جنگ مستقیم را بر عهده دارند، مبتلا به‌نوعی از اختلال شخصیت هستند!
این موضوع باعث می‌شود تا هدف‌ها و وظایفی که انجام‌دادن آنها برای افراد دیگر دشوار است، برای آنها بدون مشکل انجام شود! از طرف دیگر، تخلیه هیجانی و مواجهه با شرایط جنگی سنگین، منجر به کاهش علائم آنها در زندگی روزمره و شهری آنها شد.
درمان دارویی اختلال شخصیت
فرایند کنترل پیشرفت و سوق‌دادن به سمت وظایف سازگارانه، بدون دارودرمانی ممکن نیست. عدم توانایی در کنترل تکانه در افراد مبتلا به اختلال شخصیت به این معناست که آنها در برابر امیال لحظه‌ای، ناتوان هستند. این موضوع در موقعیت‌های مختلف می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ بنابراین داروهای مختلفی برای کنترل این موضوع وجود دارد که باید با تشخیص روانپزشک مصرف شود.
اگر یکی از عزیزانمان دچار اختلال شخصیت است چه کنیم
اگر یکی از نزدیکان شما، مبتلا به اختلال شخصیت است، قبل از هر کاری باید از وجود اختلال مطمئن شوید و از تشخیص گذاری در خانه یا با کمک افراد متخصص نما پرهیز کنید.
در صورت ابتلا عزیزانتان به اختلال شخصیت، 2 وظیفه مهم بر عهده شما است: 1- خودتان، نیازهایتان و خواسته‌هایتان را در نظر بگیرید. 2- از فرد مبتلا تا حد ممکن پشتیبانی کنید.
قبل از حمایت فرد مبتلا، باید مطمئن شوید که خودتان سلامت روانی کاملی دارد و این موضوع نیازمند توجه به نیازها، خواسته‌های متقابل و پیش‌بردن زندگی عادی شما است. بعد از این، با دریافت اطلاعات کامل از طرف متخصص فرد مبتلا، قادر به کمک‌رسانی و حمایت از وی خواهید بود.
در نظر داشته باشید که حمایت و پشتیبانی از فرد مبتلا، مهم‌ترین نقطه عطف برای دوری از رفتارهای ناسازگارانه است. اما از طرف دیگر، شما قادر مطلق در تعیین آینده وی نیستید!
چه سؤالاتی از دکتر بپرسیم
وقتی بعد از تشخیص فردی از نزدیکانتان نزد متخصص می‌روید، باید از وی درباره اختلال شخصیت وی بپرسید. اینکه باید انتظار چه نشانه ها یا علائمی را داشته باشید، چطور می توانید به وی کمک کنید و بهترین راه برای کنترل پیشرفت اختلال وی چه راهی است.
چه انتظاری باید از پزشک داشت
همان‌طور که گفته شد و شما، به‌عنوان حامی فرد مبتلا، قادر مطلق در تعیین آینده وی نیستید، نقش روانپزشک یا روانشناس نیز به همین صورت است. روانشناس یا روانپزشک نمی‌تواند زندگی و رفتارهای وی را کنترل کند. به بیان دیگر، وقتی از اختلال شخصیت حرف می‌زنیم، کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین اتفاقات و تغییرات به فرد برمی‌گردد و نقش شما به‌عنوان حامی و متخصص به‌عنوان کنترل‌گر، افزایش توانایی فرد بیمار در به دست‌گرفتن کنترل رفتارهای خود است.
کلام آخر
در این مقاله، انواع اختلال شخصیت را بررسی کردیم و به نحوه درمان آنها پرداختیم. فراموش نکنید که تشخیص یا پیداکردن اختلال شخصیت بسیار دشوار و پیچیده است و قطعاً شما قادر به پیداکردن آن در عزیزان خود نخواهید بود؛ بنابراین به‌جای برچسب‌زدن به افراد، در اولین فرصت به متخصص مراجعه کنید و از نظر قطعی و تخصصی وی استفاده کنید.
دیدگاه و پرسش
برای ارسال دیدگاه لازم است وارد شده یا ثبت‌نام کنید
ورود یا ثبتنامهنوز دیدگاهی ثبت‌نشده